काठमाडाैं :  ५४ वर्षअघि निर्माण भएको सुनसरी मोरङ सिंचाइ आयोजनाका संरचना जीर्ण बनेका छन् । १९७० सालमा अर्थात् ५४ वर्ष अघि निमार्ण भएका नहरका संरचनाको संरक्षण नहुँदा जीर्ण भएको हो । सुनसरी मोरङ सिंचाइ आयोजनाले मोरङमा २८ हजार तथा सुनसरी जिल्लामा ४० हजार गरी ६८ हजार हेक्टर जग्गामा सिंचाइ सुविधा पुर्याउदै आएको छ ।

५३ किलोमिटर मुल नहर ४ सय किलोमिटर शाखा नहर, प्रशाखा नहर तथा कुलो कुलेसो गरी सो आयोजनाको नहरको लम्बाइ १५ सय किलोमिटर भन्दा बढी छ ।

सिंचाइका लागि नहरमा एक हजार बढी संरचना रहेकोमा धेरै संरचना जीर्ण भएको छ । सन १९७० मा भारत सरकारले निमार्ण गरेकोे आयोजना पाँचवर्ष परीक्षणको रुपमा सञ्चालनपछि सन १९७५ मा नेपाल सरकारलाई हस्तान्तरण गरेको थियो । त्यो बेलाको प्रविधिअनुसार सबै संरचना इँटाको प्रयोग गरेर निमार्ण गरिएको थियो । पानी मुनी इँटाको आयु ५० वर्ष हुने र हाल आयोजनाका संरचना जीर्ण भएको इन्जिनियर नित्यानन्द झाले जानकारी दिए ।

सरकारले उपलब्ध गराएको बजेटअनुसार आवश्यक र जोखिमपूर्ण स्थानमा आयोजनाले काम गरिरहेको इन्जिनियर झाले जानकारी दिए । ‘यो वर्ष जोखिमपूर्ण स्थानका पहिचान गरेर सुनसरीको चतरा, रामधुनी, हरिनगर, शंखरपुर तथा सीतागन्जमा शाखा नहर र मोरङको बाहुनी तथा विराटनगर शाखामा आवश्यक काम गर्नुका साथै सुनसरीको खनारमा वर्षायाममा घरहरू डुबान हुने गरेकाले पानीको निकासका लागि नयाँ संरचना निमार्ण गरेर त्यसलाई व्यवस्थित गर्ने योजना छ,’ उनले भने ।

सुनसरीको चतरास्थित कोशी नदीमा आयोजनाको मुल नहरको मुहान जोडिएको छ । मुख्य नहरमा अहिले ५७ क्युसेक पानी सञ्चालनमा आएको छ । धानवालीको सिजनमा ५७ तथा गहुँवालीको सिजनमा ३५ क्युसेक पानी नहरमा सञ्चालनमा छ । तर पछिल्लो समय यहाँ पर्याप्त पानी जान सकेको छैन । कोशी चतरा क्षेत्रमा पक्की पुल निर्माणको क्रममा भएको गल्तीले पूर्वतर्फ रहेको इन्टेक पश्चिम सरेका कारण पनि पर्याप्त पानी जान नसकेको इञ्जिनियर झा बताउँछन् । ‘ पुल निर्माण हुँदा पानीको सतह पुर्वतिर भएको इन्टेकको लेवल भन्दा माथि थियो,’ उनले भने, ‘पुल निमार्णका क्रममा ड्यामले गर्दा पुर्वतर्फ बहेको पानीको बहाव पश्चिम तिर गयो । अहिले त्यो गहिरिने क्रममा रहेको छ किन कि पानीको बहाव पश्चिम तर्फ बढने क्रम जारी छ ।’ यसको लागि इन्टेक नै ठूलो बनाउनुपर्ने आयोजना प्रमुख झा बताउँछन् ।

२०५२ साल देखि सञ्चालनमा रहेको बालुवा छान्ने २ वटा मसिन मध्य एउटा काम नै नलाग्ने अवस्थामा रहेको छ भने एउटालाई विभिन्न उपाय लगाएर चालु अवस्थामा राखिएको छ । यसको पनि कुनै भर नभएको  डेजर माष्टर रमेश अधिकारी बताउँछन् ।

अधिकारीका अनुसार 'मुख्य नहरमा जाने पानीले बगाएर ल्याएको बालुवा यही मेसिनले १२ घण्टासम्म निरन्तर बालुवा सफा गर्ने गरिरहेको छ । यहाँ थिग्रीएको बालुवालाई सफा नगर्ने हो भने  यहाँको बालुवाको उचाइ बढने हुँदा पानी सोचे जति बग्न सक्दैन । यो मेसिन खरिदको लागि ३ पटक सम्म टेण्डर आव्हान भै सक्यौ तर खरिद प्रक्रिया अगाडी बढ्न सकेन,' उनले भने, 'अहिले चलिरहेको मेसिनहरुको स्पेर्यस पार्टसहरु पाउन नै समस्या रहेको छ । हामीले त कुरा उठाएका छौं। तर माथिल्लो निकायले कसरी काम अगाडी बढाई रहेको छ जानकारी छैन।' पुरानो मेसिनलाई विस्थापीत गराई नयाँ खरिद गर्दा करिव ३० देखि ३२ करोड रुपैँया लाग्ने बताइएको छ ।