काठमाडौं - साहस ऊर्जाले दुई अर्ब रुपैयाँमा विद्युत् उत्पादन अनुमति पत्र (लाइसेन्स) नै खरिद–बिक्रीसम्बन्धी गरेको सम्झौतामा टड्कारो रुपमा कानुनी प्रश्न उठेको छ । यसको वैधानिकतामा प्रश्न उठेकाले साहस ऊर्जाका हजारौं लगानीकर्ताहरुको लगानी पनि जोखिममा पर्ने भएको छ । लाइसेन्स खरिद बिक्रीसम्बन्धी सम्झौतामा कानुनी विवादमा पर्नुको मुख्य दुईवटा कारणहरु छन् । पहिलो, यसको लाइसेन्सबाहक टाइम्स इनर्जीको सञ्चालक समितिबाट पारित नै नगराईकन एकल सदस्य दीपक मल्होत्राले साहस ऊर्जासँग सम्झौता गरेका छन् । दोस्रो, टाइम्स इनर्जीले २०७६ सालमा चिनियाँ कम्पनी सुइफा ग्रुपसँग आयोजना विकास तथा निर्माणसम्बन्धी गरेको सम्झौता अद्यापि जीवित छ ।

सयौंको संख्यामा लाइसेन्स किनबेच भइरहे पनि कुनै पनि खरिदकर्ता वा बिक्रेताले अहिलेसम्म लाइसेन्स नै खरिद बिक्री गरेको सम्झौता बाहिर ल्याएका थिएनन् । स्रोतका अनुसार यो सम्झौतालाई सार्वजनिक गर्नुको पछाडि दुईवटा मुख्य कारण छन् । पहिलो, साहस ऊर्जाले दुई वर्षदेखि वार्षिक साधारण सभा गर्न सकिरहेको छैन । विगत दस वर्षदेखि हजारौं मानिस र सहकारीहरुबाट पैसा उठाएर एक पैसा पनि लाभांश दिन नसकेका कारण सञ्चालकहरुले साधारण सभा गर्न सकेका छैनन् । अब दुई अर्ब रुपैयाँमा आकर्षक जलविद्युत् आयोजना खरिद गरेको देखाएर साहस ऊर्जाका शेयरधनीहरुको आँखामा छारो हाल्न सजिलो भएको छ ।

दोस्रो, साहस ऊर्जाले विगतमा पनि अनधिकृत तवरमा सहकारी र आम सर्वसाधारणबाट अर्बाैं रुपैयाँ उठाएको थियो— सोलुखोला (८६ मेगावाट) लाई देखाएर । अहिले माथिल्लो तामाकोसी (४५६ मेगावाट) पछि सबैभन्दा आकर्षक देखिएको बूढीगण्डकी अर्धजलाशययुक्त (३४१ मेगावाट) को लाइसेन्स खरिद गरेको देखाइएर अर्बाैं रुपैयाँ सर्वसाधरणबाट उठाउने दाउ रहेको छ ।
टाइम्स इनर्जीमा तीनजना सञ्चालक छन् । तीमध्ये अध्यक्ष मल्होत्राबाहेक एकजना भारतीय विमल सावरिया र अर्का सीएम बास्कोटा छन् । भारतीय नागरिक सावरियाले नेपाली नागरिकताको प्रमाणपत्र धारण गरेकी निजकी श्रीमती मीना अग्रवाललाई कम्पनीको सञ्चालक बनाएका छन् ।

मल्होत्राले साहस ऊर्जाका प्रबन्ध निर्देशक सुशील थापासँग लाइसेन्स खरिद बिक्रीसम्बन्धी सम्झौता गर्दा टाइम्स इनर्जीको सञ्चालक समितिबाट लाइसेन्स बिक्री गर्ने कुनै निर्णय नगरेको कम्पनी स्रोतले जानकारी दियो । गत पुस २९ गते उक्त सम्झौता हुँदा भारतीय नागरिक नेपालमा नरहेको र अर्का सञ्चालक समितिका सदस्य उपत्यकामै थिएनन् ।

गोरखा जिल्लाको चुमनुग्री गाउँपालिकामा पर्ने यो आयोजना आर्थिक र प्राविधिक रुपले अत्यन्त आकर्षक देखिएकाले चिनियाँ कम्पनी सुइफा ग्रुप र टाइम्स इनर्जीबीच कोभिड १९ लगत्तै विकास तथा लगानीसम्बन्धी सम्झौता भएको थियो । उक्त सम्झौताअनुसार चिनियाँ कम्पनीले थप अध्ययन गरी आयोजनाको विद्युत् खरिद सम्झौता (पीपीए) र उत्पादन अनुमति पत्र (जेनेरेसन लाइसेन्स) लिएको हो ।

नेपाल विद्युत् प्राधिकरणले अर्धजलाशययुक्त आयोजना अन्तर्गत यसको पीपीए गरिसकेको छ भने उक्त पीपीए अनुमोदन हुन विद्युत् नियमन आयोगमा पठाइएको छ । केही दिनअघि मात्र यो आयोजनाको उत्पादन अनुमति पत्र जारी भएको थियो ।

सञ्चालक समितिबाट पारित नगरीकन र चिनियाँसँग गरेको सम्झौता जीवित रहेकै बेला मल्होत्रा एक्लैले बिक्री गर्न हस्ताक्षर गर्नुको कारण उनको नेपाल इन्भेष्टमेन्ट बैंकमा रहेको ठूलो आकारको ऋण रहेको मुख्य कारण हो । कोभिड–१९ पछि सुस्ताएको अर्थतन्त्रका कारण व्यापारी मल्होत्रा ऋणमा डुबेका छन् ।

साहस ऊर्जाले दुई अर्ब रुपैयाँमा खरिद गर्न गरेको सम्झौतालाई सार्वजनिक गरेका कारण अब टाइम्स इनर्जीले उक्त रकम बराबरको लाभकर पनि तिर्नुपर्ने भएको छ । कम्पनीमा हालसम्म लेखापरीक्षणबाट जनिएको खर्च २० करोड रुपैयाँ रहेको अदृश्य खर्चसमेत गरी हालसम्म ५० करोड रुपैयाँ खर्च भएको कम्पनी स्रोतले बतायो । यो आयोजनाको लाइसेन्स बास्कोटाले २०६८ सालमा लिएका थिए । त्यतिखेर आयोजनाको जडित क्षमता २५४ मेगावाट थियो । बास्कोटाले यो आयोजनामा भारतीय कम्पनी मोजरबेयर भित्र्याए । उक्त कम्पनीले बूढीगण्डकीको दायाँ किनार (राइट ब्यांक) बाट पुनः अध्ययन गराए— भौगार्भिक कारण । अध्ययनले आयोजना अति नै आकर्षक देखियो ।

भारतमा भारतीय जनता पार्टीको सरकार पहिलोपटक आएपछि उक्त कम्पनी टाट पल्टियो । मोजरबेयर बाहिरियो । तर सरकारले आयोजनाको लाइसेन्स रद्द गरिदियो । त्यसविरुद्ध साविकको पुनरावेदन अदालत र सर्वाेच्च अदालतमा पाँच वर्ष मुद्दा लडी कम्पनीको पक्षमा फैसला भयो । अदालतको आदेशबाट लाइसेन्स पुनः जीवित भएपछि कम्पनीमा मल्होत्रा आए । मल्होत्रा आएसँगै आयोजनाको अध्ययन पुनः भयो र २५४ मेगावाटकाे अर्थजलाशययुक्त ३४१ मेगावाट जडित क्षमता भयो । मल्होत्रा प्रवेश गरेर अध्ययन गर्दैगर्द चिनियाँ कम्पनी सुइफा ग्रुपसँग यो आयोजना निर्माण गर्ने सम्झौता भएको हो ।

आयोजनाको अनुमानित लागत ६५ अर्ब रुपैयाँ छ । यसको उत्पादन अनुमति पत्र जारी हुँदा कम्पनी वा सञ्चालकले कुल स्वँपुँजीको २५ प्रतिशत रकम देखाउनुपर्छ । यो भनेको करिब १७ अर्ब रुपैयाँ हुन आउँछ । कम्पनी निर्माणको ढाँचा ७५ प्रतिशत बैंक ऋण र २५ प्रतिशत स्वपुँजी छ । कम्पनीको शेयर हस्तान्तरण हुँदा ‘शेयर पर्चेज एग्रिमेन्ट’ (एसपीए) गरेर साहस ऊर्जा कम्पनी वा यसका सञ्चालकहरुले १७ अर्ब रुपैयाँको स्वपुँजी देखाउनुपर्ने छ । यति ठूलो रकमको वैधानिक स्रोत देखाउन पनि उत्तिकै चुनौतीपूर्ण छ ।

यसबाहेक दुई अर्ब रुपैयाँमा किन्नेले उक्त रकमको वैधानिक स्रोत पनि देखाउनुपर्ने भएको छ । किन्नेले पनि उक्त रकम कहाँबाट ल्याएको देखाउनुपर्नेछ । यस सम्बन्धमा साहस ऊर्जाका अध्यक्ष हिम पाठकले टाइम्स इनर्जीको बहुमत सञ्चालक सदस्यले लेखेर दिएको दाबी गरे । उनले अर्का सञ्चालक मीना अग्रवाल लाइसेन्स खरिद बिक्रीको कागजमा साक्षी बसेको बताए । तर स्रोतका अनुसार उक्त सम्झौता भएको दिन मल्होत्राबाहेक अन्य सञ्चालकहरु काठमाडौंमै थिएनन् ।

पाठकले चिनियाँ कम्पनीसँग सम्झौता भएको विषयले आफूहरुले गरेको सम्झौतालाई कुनै असर नपर्ने पनि दाबी गरे । ‘उहाँहरु (टाइम्स इनर्जी) ले हामीलाई सबै क्लियर गरेर दिनुपर्नेछ’ पाठकले सोमबार जलसरोकारसँग भने, ‘त्यो उहाँहरुको आन्तरिक विषय हो ।’ पाठकले सम्झौता गर्दा मल्होत्राको खातामा २५ करोड रुपैयाँ दिएको स्वीकार गरे । अध्यक्ष पाठकले दुई वर्षदेखि साहस ऊर्जाको वार्षिक साधारण सभा हुन नसकेको स्वीकार गरे । ‘बत्ती बालेपछि गर्ने भनेका थियौं, विविध प्राविधिक कारणवश हुन सकेन, अब गर्छाैं,’ उनले भने ।