काठमाडौं : दक्षिण एशियाको इन्डो-गङ्गेटिक मैदान र हिमाली फेदी (आईजीपी-एचएफ) क्षेत्रमा वायु प्रदूषणले स्वास्थ्य र उत्पादनशीलतामा गम्भीर क्षति पुर्‍याइरहेको विश्व बैंकको नयाँ प्रतिवेदनले देखाएको छ । 

यस क्षेत्रका करिब एक अर्ब मानिस अस्वस्थ हावा सास फेर्न बाध्य छन्, जसका कारण प्रत्येक वर्ष झण्डै १० लाख मानिसको अकाल मृत्यु हुने गरेको र क्षेत्रीय कुल गार्हस्थ्य उत्पादन (जीडीपी) को करिब १० प्रतिशत बराबरको आर्थिक क्षति हुने अनुमान गरिएको छ ।

विश्व बैंकले सोमबार सार्वजनिक गरेको ‘ए ब्रेथ अफ चेन्जः इन्डो-गङ्गेटिक मैदान र हिमाली फेदीमा स्वच्छ हावाका समाधान’ शीर्षकको प्रतिवेदनले बहुक्षेत्रीय र बहुक्षेत्राधिकारमा समन्वित रूपमा केही प्रमुख कदम चालिए वायु प्रदूषण उल्लेखनीय रूपमा घटाउन सकिने, सार्वजनिक स्वास्थ्य सुधार हुने र आर्थिक वृद्धि मजबुत हुने निष्कर्ष निकालेको छ ।

                                       फोटो: बङ्गलादेशको ढाका सहरमा रहेको एउटा कारखानाबाट कालो धुवाँ निस्किरहेको दृश्य। शटरस्टक/एसके हसन अली।

प्रतिवेदनअनुसार बंगलादेश, भुटान, भारत, नेपाल र पाकिस्तानका केही भूभाग समेटिएको आईजीपी-एचएफ क्षेत्रमा वायु प्रदूषणका पाँच मुख्य स्रोत छन् । घरायसी रूपमा दाउरा र अन्य ठोस इन्धनको प्रयोग, उद्योगमा जीवाश्म इन्धन र बायोमासको अप्रभावी दहन, अप्रभावी आन्तरिक दहन इन्जिन भएका सवारीसाधन, किसानले बाली अवशेष जलाउने तथा मल र गोबरको असक्षम व्यवस्थापन, र फोहोर जलाउने अभ्यास प्रमुख कारणका रूपमा उल्लेख गरिएको छ ।

प्रतिवेदनले सहज रूपमा अपनाउन र विस्तार गर्न सकिने समाधानहरू प्रस्तुत गरेको छ । तीमध्ये विद्युतीय पकाउने प्रविधि, उद्योगका बायलर, भट्टी र भट्टा विद्युतीकरण तथा आधुनिकीकरण, गैर-मोटरयुक्त र विद्युतीय यातायात प्रणाली, बाली अवशेष र पशु फोहोरको सुधारिएको व्यवस्थापन, साथै फोहोरको वर्गीकरण, पुनःप्रयोग र सुरक्षित निस्तारण समावेश छन् ।

स्वच्छ हावाका उपायलाई प्रतिवेदनले तीन मुख्य आधारमा वर्गीकरण गरेको छ । पहिलो, खाना पकाउने, उद्योग, यातायात, कृषि र फोहोर व्यवस्थापनमा प्रदूषणको स्रोतमै उत्सर्जन घटाउने ‘अवमूल्यन’ समाधान । दोस्रो, स्वास्थ्य र शिक्षा प्रणाली सुदृढ गरी बालबालिका र जोखिममा रहेका समुदायको संरक्षण गर्ने उपाय । तेस्रो, दीर्घकालीन प्रगति सुनिश्चित गर्न नियामक संरचना, बजार-आधारित उपकरण र क्षेत्रीय समन्वयसहित बलिया संस्थागत व्यवस्था ।

विश्व बैंकका वरिष्ठ वातावरणीय अर्थशास्त्री मार्टिन हेगरले प्रतिवेदनले नीति निर्माता र निर्णयकर्ताका लागि व्यवहारिक कार्ययोजना प्रस्तुत गरेको बताए । “स्वच्छ प्रविधि र अभ्यास अपनाउन दक्षिण एशियाका उद्यम, घरपरिवार र किसानका लागि आर्थिक र वित्तीय आधार बलियो छ, र सरकारले यसलाई समर्थन गर्नुपर्छ,” उनले भने ।

समाधान कार्यान्वयन गर्न प्रतिवेदनले ‘चार आई’ मा जोड दिएको छ । योजना र उत्तरदायित्वका लागि भरपर्दो सूचना, स्वच्छ विकल्पतर्फ व्यवहार र लगानी मोड्न प्रोत्साहन, कार्य समन्वय र नियम कार्यान्वयन गर्ने संस्था, तथा स्वच्छ ऊर्जा, यातायात र फोहोर व्यवस्थापनका लागि आवश्यक पूर्वाधार विकास रहेका छन्।

विश्व बैंक दक्षिण एशियाका वातावरण अभ्यास व्यवस्थापक एन जीननेट ग्लाबरले स्वच्छ हावा प्राप्त गर्न स्थानीय, राष्ट्रिय र क्षेत्रीय तहमा निरन्तर सहकार्य, दीगो वित्तीय स्रोत र बलियो कार्यान्वयन आवश्यक हुने बताए ।  “सरकारहरूले मिलेर काम गरेमा प्रदूषण घटाउन, लाखौँ जीवन जोगाउन र सबैका लागि स्वच्छ हावा सुनिश्चित गर्न सकिन्छ,” उनले भने ।