काठमाडौं : मध्यपश्चिम नेपालको राष्ट्रिय गौरवको भेरी बबई डाइभर्सन बहुउद्देश्यीय आयोजना निर्माण सम्पन्न हुन चार वर्ष ढिलाइ भएको छ । सन् २०२४ मा निर्माण सम्पन्न गर्ने लक्ष्य राखिएको आयोजनाले हालसम्म ५१ प्रतिशत मात्र भौतिक प्रगति हासिल गरेको छ ।

सरकारले सन् २०१२ को जुलाईमा निर्माण कार्यका लागि बोलपत्र आह्वान गरेको थियो । तर, स्रोत साधनको अभाव र ठेकेदार नियुक्त गर्न ढिलाइ हुँदा चार वर्षे आयोजना निर्धारित समयमा सुरु हुन सकेन ।

सन् २०१५ को अप्रिलमा तत्कालीन प्रधानमन्त्री सुशील कोइरालाले शिलान्यास गरेपछि निर्माण सुरु भएको थियो । आयोजनाको मुख्य भाग डाइभर्सन सुरुङ निर्धारित समयभन्दा ६ महिना अगावै २०७४ चैत २६ गते निर्माण सम्पन्न भएको थियो ।

चाइना ओभरसिज इन्जिनियरिङ ग्रुप र चाइना रेलवे नम्बर २ इन्जिनियरिङ ग्रुपले सुरुङ निर्माण गरेका हुन् ।

सुरुङ निर्माणको काम छिटो सम्पन्न भए पनि समग्रमा आयोजनाले निकै ढिलाइ बेहोर्नुपरेको छ । सन् २०१८–१९ सम्ममा निर्माण सम्पन्न गरी हस्तान्तरण गर्ने प्रारम्भिक लक्ष्य थियो । यद्यपि, कोभिड–१९ महामारी, बजेटको अभाव र लजिस्टिक चुनौतीजस्ता कारणहरूले समयावधि लम्ब्याएको छ ।

चिनियाँ ठेकेदार कम्पनीले सन् २०२० सेप्टेम्बर २ मा सुरुङ हस्तान्तरण गरेको थियो । नेपालका लागि पहिलो पटक टनेल बोरिङ मेशिनको प्रयोग गरेर उत्खनन गरिएको थियो ।

भेरी नदीबाट प्रतिसेकेण्ड ४० घनमिटर पानी बबई नदीमा खसाल्न १५ मिटर अग्लो बाँध निर्माण गर्ने काम भइरहेको आयोजना अहिले दोस्रो चरणमा छ । सुरुङमार्गको मात्रै लागत १० अर्ब ५६ करोड रुपैयाँ भन्दा बढी छ ।

डाइभर्सन परियोजनाले बाँके र बर्दियाका ५१ हजार हेक्टर जमिनमा वर्षैपिच्छे सिँचाइ सुविधा पु¥याई नेपालको खाद्य सुरक्षामा महत्वपूर्ण योगदान पु¥याउने अपेक्षा गरिएको छ । यसबाहेक, यो परियोजनामा ४८ मेगावाट क्षमताको जलविद्युत आयोजना निर्माण पनि समावेश छ ।

भेरी नदीको पानीको बहाव औसत ७६ क्युसेक रहेको छ, जसले गर्दा यो सिँचाइ र जलविद्युत उत्पादनको लागि उपयुक्त स्रोत हो ।

आयोजना प्रमुख पवन अधिकारीका अनुसार भेरीबाट बबई नदीमा डाइभर्सन गर्ने काम आर्थिक वर्ष २०७७÷७८ भित्र सुरु हुने अपेक्षा गरिएको छ । बाँकेको चिसापानी क्षेत्रको २२ हजार हेक्टर खेतीयोग्य जमिनमा सिँचाइ गर्न करिब १५ क्युसेक पानी छुट्याइने छ ।

३३ अर्ब १९ करोड को लागतमा निर्माण हुन लागेको सो आयोजना स्वदेशी लगानीमा निर्माण हुन लागेको हो । हालसम्म रु १६ अर्ब पाँच करोड खर्च भएको छ । निर्माणस्थल भेरीगङ्गा–८ सुर्खेतमा रहेको छ भने बर्दियाको बासगढी–१ हुँदै बबई नदीमा पानी खसालिएको छ ।

निर्माण कार्यलाई सहज बनाउन करिब १,७०० रूखहरू काटिएका थिए, जसमा ७०० ठूला रूखहरू पनि थिए ।

वातावरणीय प्रभाव चिन्ताको विषय भए तापनि कृषि र ऊर्जामा परियोजनाको दीर्घकालीन लाभप्रारम्भिक पारिस्थितिकीय लागतभन्दा बढी हुने अपेक्षा गरिएको छ ।

भेरी बबई डाइभर्सन आयोजनाको अवधारणा सन् १९७७ मा बबई सिँचाइ आयोजनाको अध्ययनका क्रममा शुरुमा निरीक्षण गरिएको थियो । सन् १९९२ मा जापान अन्तर्राष्ट्रिय सहयोग नियोग (जाइका) ले कर्णाली बेसिनमा जलविद्युत् विकासका लागि आयोजनालाई प्राथमिकतामा राखेको थियो । सन् १९९८ मा थप सम्भाव्यता अध्ययन र योजना बनाइएको थियो ।

आयोजना सम्पन्न भएपछि कृषि उत्पादकत्व वृद्धि गरी प्रदेशलाई रु तीन अर्ब १० करोड अप्रत्यक्ष आर्थिक योगदान पु¥याउने र ऊर्जा बिक्रीबाट रु दुई अर्ब १० करोड प्रत्यक्ष राजस्व योगदान हुने अपेक्षा गरिएको छ ।

संशोधित समयावधिभित्र काम सम्पन्न हुने गरी ढिलासुस्ती नगरी काम अघि बढ्ने अपेक्षा आयोजनाले गरेको छ ।